1941-1949

Η Κατοχή στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1941 με την εισβολή των γερμανικών δυνάμεων και έληξε το 1944. Τρεις ισχυρές δυνάμεις (Γερμανία, Ιταλία και Βουλγαρία) εισέβαλλαν στη χώρα χωρίζοντάς τη σε τρεις ζώνες. Η κατεχόμενη Ελλάδα μετατράπηκε σε κατεστραμμένη και ισοπεδωμένη γη. Η τρομοκρατία, οι στερήσεις, η αρπαγή περιουσιακών στοιχείων, τα αντίποινα στις αντιστασιακές ενέργειες -θανατικές εκτελέσεις, φυλακίσεις, εκτοπίσεις- ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου.

Η εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της Κατοχής δέχθηκε ανεπανόρθωτο πλήγμα. Οι βομβαρδισμοί, η καταστροφή ή επίταξη των σχολείων, η έλλειψη διδακτικού προσωπικού, η έλλειψη τροφίμων οδήγησαν στην ολοκληρωτική εξάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Στις ανεξέλεγκτες συνθήκες που επικρατούσαν, τα Ελληνόπουλα ήταν εκτεθειμένα καθημερινά σε εικόνες εξαθλίωσης και εκτελέσεων. Όσα σχολεία συνέχισαν να λειτουργούν, κυρίως δημοτικά, είχαν ως στόχο περισσότερο να προφυλάσσουν τα παιδιά από τους κινδύνους, παρά να τους προσφέρουν μόρφωση.

Κατά την Κατοχή:

  • Τα μαθήματα της σχολικής χρονιάς 1940-1941 διακόπηκαν στις 28 Οκτωβρίου 1940 με την έναρξη του πολέμου εναντίον της Ιταλίας. Στη συνέχεια και μέχρι το τέλος της Κατοχής τα σχολεία λειτουργούσαν με διακοπές, καθώς οι καταστάσεις δεν επέτρεπαν την ομαλή λειτουργία τους και το Υπουργείο Παιδείας των δωσιλογικών κυβερνήσεων περιόριζε τη διάρκεια των σχολικών/ακαδημαϊκών ετών, λόγω του φόβου ότι τα σχολεία και τα πανεπιστήμια αποτελούσαν εστίες αντίστασης.
  • Αρκετοί δάσκαλοι και καθηγητές που συμμετείχαν στο αλβανικό μέτωπο σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν σοβαρά. Τα σχολεία της επαρχίας υπολειτουργούσαν και λόγω έλλειψης προσωπικού.
  • Τα Νηπιαγωγεία παρέμειναν κλειστά.
  • Από τα κατεχόμενα 8.345 διδακτήρια μόνο τα 719 παρέμειναν άθικτα. Τα υπόλοιπα πυρπολήθηκαν ή γκρεμίστηκαν ή υπέστησαν σημαντικές καταστροφές.
  • Οι δάσκαλοι ήταν υποχρεωμένοι να πειθαρχούν στις αποφάσεις της δωσίλογης κυβέρνησης. Τα βιβλία που διδάσκονταν και τα μαθήματα ελέγχονταν από τις δυνάμεις κατοχής και υποβάλλονταν σε λογοκρισία.
  • Οι δάσκαλοι και οι δασκάλες επωμίστηκαν και την ευθύνη για την παροχή τροφίμων και ρουχισμού.

Η περιοχή του Θέρμου βίωσε ανεκδιήγητες συμφορές από την αγριότητα των Ιταλών και κυρίως των Γερμανών κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Το ίδιο το Θέρμο κάηκε ολοσχερώς, ενώ ολόκληρη η περιοχή βυθίστηκε στη φρίκη και το πένθος: εκτελέσεις, λεηλασίες, πυρπολήσεις ολόκληρων χωριών και ιστορικών μοναστηριών, καταστροφές σπιτιών και καλλιεργειών, προσφυγιά.

Κατά τον Εμφύλιο:

Μετά την συμφορά της Κατοχής, η Ελλάδα βίωσε την εθνική τραγωδία του Εμφυλίου Πολέμου, που επηρέασε βαθιά και τον χώρο της εκπαίδευσης ως τη λήξη του (1949).

Τα στοιχεία της εποχής για την εκπαίδευση είναι ελλιπή, αλλά η γενική εικόνα είναι η εξής:

  • Από το 1945 ως το 1946 άλλαξαν έξι υπουργοί παιδείας.
  • Μετά από ψήφισμα της Βουλής το 1946 απολύθηκαν εκπαιδευτικοί και στελέχη της εκπαίδευσης, που θεωρούνταν ανεπιθύμητοι από τους κυβερνώντες ή είχαν συμμετάσχει στην Εθνική Αντίσταση. Συνολικά στα χρόνια του εμφυλίου και λίγο αργότερα, μετά την λήξη του, απολύθηκαν γύρω στους 4.800 εκπαιδευτικούς.
  • Ιδρύθηκε το ΚΔΓΣΕ (Κεντρικό Διοικητικό και Γνωμοδοτικό Συμβούλιο Εκπαιδεύσεως) που είχε ως σκοπό περισσότερο να ελέγχει τους εκπαιδευτικούς ως προς την ιδεολογία και την πολιτική ενασχόλησή τους παρά ως προς την εκπαιδευτική τους επάρκεια.
  • Οι άθλιες συνθήκες ζωής επηρέασαν την υγεία των παιδιών: στο Πρεβαντόριο (αναρρωτήριο) Πεντέλης από το 1946 ως το 1950 νοσηλεύτηκαν 3.434 παιδιά που έπασχαν από αδενοπάθεια.
  • Η σχολική διαρροή ήταν τεράστια.

Την περίοδο 1940-1945 περίπου 600.000 παιδιά δεν φοίτησαν στο δημοτικό σχολείο.

Την περίοδο αυτή πολλά σχολεία της περιοχής κάηκαν ή καταστράφηκαν ή σταμάτησαν τη λειτουργία τους και η εκπαίδευση (ειδικά στα ορεινότερα χωριά) σημείωσε σοβαρή οπισθοχώρηση. Στο Θέρμο το δημοτικό σχολείο κάηκε. Οι μαθητές συνέχισαν τα μαθήματά τους στον γυναικωνίτη της Εκκλησίας της Παναγίας.

Ενδεικτική περίπτωση: Δημοτικό Σχολείο Αμβρακιάς

1940 – 1941Διακοπή μαθημάτων στις
28 Οκτωβρίου 1940.
1941 – 1942Δεν λειτούργησε
1942 – 1943Δεν λειτούργησε.
1943 – 1944Δεν λειτούργησε.
1944 – 1945Ήρθε δάσκαλος για λίγο αλλά τον
πήραν στρατιώτη (Κούντρας
Ανδρέας από Θέρμο).
1945 – 1946Δασκάλα για λίγο (Αμαλία
Αθανασίου, από Αιτωλικό).
1946 – 1947Τα αγόρια (μόνο) σχολικής ηλικίας
πήγαιναν σχολείο στο Νεροχώρι με
τα πόδια.
1947 – 1948Δεν λειτούργησε.
1948 – 1949Όλοι οι κάτοικοι, πλην ελαχίστων,
κατέβηκαν ως πρόσφυγες σε πιο
πεδινά χωριά, λόγω του
ανταρτοπόλεμου. Κάποια παιδιά
πήγαν σχολείο στα χωριά όπου
κατέφυγαν οι οικογένειές τους.
1949 – 1950Οι γονείς πλήρωσαν ιδιωτικό
δάσκαλο για τα παιδιά του χωριού.