Η ήττα του 1897, η επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου και η υποχρέωση καταβολής πολεμικών αποζημιώσεων στην Τουρκία προκάλεσαν βαθιά εθνική και οικονομική κρίση και κυβερνητική αστάθεια στη χώρα (από το 1897 μέχρι το 1909 εναλλάχθηκαν στην εξουσία 13 κυβερνήσεις).
Το αίτημα για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας και την εισαγωγή της στην εκπαίδευση έγινε επιτακτικό. Η διαμάχη για τη γλώσσα στο σχολείο μεταφέρθηκε στο φορτισμένο πολιτικό και κομματικό πεδίο της περιόδου και οι αντιδράσεις μεγάλωσαν:
- Το 1901 υπήρξαν αιματηρά επεισόδια στην Αθήνα με αφορμή τη δημοσίευση των Ευαγγελίων στη δημοτική γλώσσα (Ευαγγελιακά).
- Το 1903, μετά την πρεμιέρα της τριλογίας «Ορέστεια» στο Βασιλικό Θέατρο, σημειώθηκαν αιματηρά επεισόδια στην Αθήνα λόγω της μετάφρασής της σε συντηρητική δημοτική (Ορεστειακά).
- Το 1914 οδηγήθηκε σε δίκη ο Αλ. Δελμούζος, διευθυντής του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου Βόλου, για αθεΐα, ασέβεια και εξύβριση (Αθεϊκά). Ο Δελμούζος αθωώθηκε, αλλά το Παρθεναγωγείο Βόλου έκλεισε λίγους μήνες μετά την ίδρυσή του (1908) ως «έργον μαλλιαριστών» (όπως χαρακτηρίζονταν υποτιμητικά οι δημοτικιστές).
Την ίδια στιγμή η κατάσταση στην παιδεία ήταν άσχημη. Το 1901 μόνο το 8,3% του πληθυσμού ηλικίας 6-10 ετών πήγαινε σχολείο. Το 1907 το 50,2% των ανδρών και το 82% των γυναικών ήταν αναλφάβητοι.
Το οικονομικό πλαίσιο ήταν δυσχερές. Από τα 6.000.000 δραχμές των απαραίτητων δαπανών για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση το κράτος πλήρωνε το 1.000.000 δραχμές. Οι δήμοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν τα υπόλοιπα 5.000.000.
Τομή στα εκπαιδευτικά πράγματα αποτέλεσε η ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου το 1910 που προωθούσε τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό. Κύριοι εκπροσώποί του ήταν οι προοδευτικοί εκπαιδευτικοί Δ. Γληνός, Αλ. Δελμούζος και Μ. Τριανταφυλλίδης.
Το 1911 αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα του 1864, με το οποίο θεσμοθετήθηκε η υποχρεωτική και δωρεάν στοιχειώδης εκπαίδευση υπό την εποπτεία και τη χρηματοδότηση του κράτους.
Το 1913 έγινε σημαντική μεταρρυθμιστική προσπάθεια (επί κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου, μετά από Εισηγητική Έκθεση του Δ. Γληνού): μεταξύ άλλων προτάθηκαν προς ψήφιση νομοσχέδια που προέβλεπαν στο δημοτικό σχολείο να μην διδάσκεται η αρχαία ελληνική γλώσσα αλλά η νεοελληνική (καθαρεύουσα). Τα νομοσχέδια καταψηφίστηκαν.
Η σημαντικότερη μέχρι τότε μεταρρύθμιση στην ελληνική εκπαίδευση ήταν αυτή του 1917
Η προσωρινή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης (με τον Δ. Γληνό στην κορυφή της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας και Ανώτερους Επόπτες στο Υπουργείο Παιδείας τους Αλ. Δελμούζο, Μ. Τριανταφυλλίδη) εισήγαγε τη δημοτική γλώσσα σε όλο το δημοτικό σχολείο (με παράλληλη διδασκαλία της καθαρεύουσας τα δύο τελευταία χρόνια).
Κυκλοφόρησαν για το δημοτικό 10 νέα αναγνωστικά στη δημοτική (μεταξύ αυτών «Τα Ψηλά Βουνά» και το «Αλφαβητάρι με τον Ήλιο»), γραμμένα με βάση τη γραμματική του Τριανταφυλλίδη, στη λογική μιας προοδευτικής και αντιαυταρχικής παιδαγωγικής, χωρίς στόμφο, ηθικολογίες, διδακτισμούς και αφορισμούς.
Το 1920, με την επάνοδο της αντιβενιζελικής παράταξης στην εξουσία, καταργήθηκε με νόμο η δημοτική, ενώ προτάθηκε να καούν (!) τα βιβλία της μεταρρύθμισης του 1917, μεταξύ αυτών και «Τα Ψηλά Βουνά», το εμβληματικότερο βιβλίο στην ιστορία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, γιατί κρίθηκε «απαράδεκτο να διδάσκεται σε μαθητές»!
Μαζί με τα παλιά αλφαβητάρια επέστρεψε και η καθαρεύουσα στα δημοτικά σχολεία.
Τα επόμενα χρόνια κυριάρχησαν οι συντηρητικοί παιδαγωγοί, οι οποίοι βοηθούμενοι και από τις πολιτικές καταστάσεις, συνέχισαν να εφαρμόζουν τις απόψεις τους ανεμπόδιστα μέχρι τη δεκαετία του 1960.
Στην περιοχή φαίνεται ότι λειτουργούν τα εξής σχολεία (πιθανόν λειτουργούν και άλλα, όμως αναφέρονται όσα εμφανίζονται να λειτουργούν με βάση το υπάρχον αρχειακό υλικό):
Αβαρίκου (Πλατύπορου), Αγίας Σοφίας (Μόκιστας), Αγίου Θεοδώρου (Μαχαλά), Αετόπετρας, Αμβρακιάς, Αργυρού Πηγαδίου (Γκερτοβού), Αχλαδόκαστρου (Αρτοτίβας), Διασελακίου, Διπλατάνου, Δρυμώνα (Μπερίκου), Θέρμου (Κεφαλοβρύσου) Αρρένων, Θέρμου Θηλέων, Καλουδίου, Κοκκινόβρυσης (Αμπελίων), Κόνισκας, Μυρτιάς Άνω (1ο – Γουρίτσας), Νεροχωρίου (Τσεβελιάσας), Πέρκου, Πετροχωρίου, Σιταραλώνων, Χρυσοβίτσας Άνω, Καλλιθέας (Προστοβάς).
Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1915 κατασκευάστηκε το σχολείο της Προστοβάς (Καλλιθέας), με δωρεά του ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού, ένα κτίριο αξιόλογης αρχιτεκτονικής και από τα ομορφότερα σχολικά κτίρια της περιοχής.