Μονές της περιοχής

Κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας υπήρξαν μοναστήρια της περιοχής του Θέρμου που λειτούργησαν ως πνευματικά και εκπαιδευτικά κέντρα για τον ελληνισμό.

Α) Ιερά Μονή Καταφυγίου

 Βρίσκεται κοντά στο χωριό Δρυμώνα (Μπερίκο), στο χαμηλότερο σημείο μεγάλης χαράδρας. Το Μοναστήρι είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Λόγω της φυσικής οχυρότητας του τόπου κατέφευγαν εκεί οι καταδιωγμένοι Έλληνες την εποχή της Τουρκοκρατίας. Κατά την παράδοση ανάγεται στην υστεροβυζαντινή περίοδο (1261-1453), αλλά με τη σημερινή του μορφή το Καταφύγι δεν είναι παλαιότερο του 17ου αιώνα. Το Μοναστήρι του Καταφυγίου αποτελούσε θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής και από τα ιερότερα προσκυνήματα στον χώρο της Δυτικής Ρούμελης, με ακτινοβολία ακόμη και στην ΄Ηπειρο και τον Μοριά.

Β) Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής Μάνδρας

Στο κέντρο μικρού οροπεδίου, 3 χλμ. από το Θέρμο, στον συνοικισμό Μάνδρα βρίσκεται το ιστορικό Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, ένα από τα σπουδαιότερα της περιοχής του Απόκουρου. Η παράδοση τοποθετεί την ίδρυσή του στον 16ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο, ως ένα μεγάλο πνευματικό κέντρο. Από εδώ πέρασαν οι δύο μεγάλοι δάσκαλοι του Γένους, ο Ευγένιος Γιαννούλης και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Η θέση του Μοναστηριού είναι προνομιακή και γι’ αυτό κατά την Επανάσταση υπήρξε πολιτικό και στρατιωτικό κέντρο του Απόκουρου. Με τη διάλυση των μοναστηριών επί Όθωνα, τα κινητά περιουσιακά του στοιχεία (βιβλία, κειμήλια, ιερά λείψανα κ.ά) μεταφέρθηκαν στο Μοναστήρι της Μυρτιάς.

Γ) Η Ιερά Μονή των Εισοδίων της Θεοτόκου, γνωστή ως Μονή Μυρτιάς

Πρόκειται για ένα πολύ σπουδαίο βυζαντινό μνημείο με μακρά ιστορία. Ο πυρήνας της Μονής φαίνεται ότι δημιουργήθηκε στις αρχές του 12ου  αιώνα, όταν κτίστηκε ο πρώτος μικρός ναός. Στα τέλη του 15ου ή στις αρχές του 16ου αιώνα επεκτάθηκε. Στο ναό η αγιογράφηση εμπίπτει στη μεταβυζαντινή ζωγραφική τέχνη, με παρουσία όλων των σχολών: ΚρητικήΗπειρωτική και λαϊκή τεχνοτροπία του 17ου και 18ου αιώνα. Ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 12ου και αρχών 13ου αιώνα. Παλαιότερη παράσταση είναι της Θεοτόκου (12ος ή 13ος αιώνας). Η αγιογράφηση του κυρίως ναού έγινε το έτος 1539. Η καμάρα και η αψίδα του σημερινού ιερού αγιογραφήθηκαν από τον ζωγράφο Διγενή Ξένο της Κρητικής σχολής, το 1491.

Στη μακραίωνη ιστορία της η Μονή ήταν κέντρο παιδείας. Διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη και στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε σχολείο. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του λαογράφου Δ. Λουκόπουλου, στη Μονή είχαν συγκεντρωθεί βιβλία και άλλα κειμήλια των μονών που είχαν καταργηθεί κατά τη βαυαροκρατία το 1835, εφόσον η Μονή αποτέλεσε το μοναστηριακό κέντρο της Τριχωνίδας. Η ίδια η Μονή διέθετε πολύτιμα έγγραφα και χειρόγραφα. Όλα αυτά καταστράφηκαν κατά την πυρπόληση του μοναστηριού το 1943 από τους Γερμανούς, όπως και τα συγκροτήματα των κελιών του (που αποκαταστάθηκαν στη δεκαετία του 1990).

Δ) Μονή Αγίου Ιωάννη Προδρόμου Ανάληψης

Σύμφωνα με την παράδοση, η ίδρυσή της τοποθετείται τον 12ο αιώνα. Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτουργούσε εκεί σχολείο των κοινών γραμμάτων.

Η Μονή υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα και πλουσιότερα μοναστήρια της Δυτικής Ελλάδας και σπουδαίο πνευματικό κέντρο, διέθετε δε πλούσια βιβλιοθήκη με πολύτιμα χειρόγραφα και σπάνιες παλαιότυπες εκδόσεις. Πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες κατά την προετοιμασία της Επανάστασης στην περιοχή. Στο μοναστήρι έβρισκαν φιλοξενία οι κλεφταρματολοί, αλλά και οπλαρχηγοί και αγωνιστές της ένδοξης φρουράς του Μεσολογγίου. Εδώ ερχόταν για προσκύνημα και για να αντλήσει δύναμη ο αρχιστράτηγος Γεώργιος Καραϊσκάκης

Ε) Η Ιερά Μονή Προυσού

Η Μονή Προυσού, ένα από τα σημαντικότερα προσκυνητικά κέντρα της Ορθοδοξίας, κατά τους χρόνους της σκλαβιάς αποτελούσε εκπαιδευτικό κέντρο, καθώς λειτουργούσε εκεί η Σχολή των Ελληνικών Γραμμάτων της Ρούμελης, την οποία ίδρυσε ο Κύριλλος Καστανοφύλλης από την Καστανιά Ευρυτανίας, ηγούμενος της Μονής, σημαντική πνευματική φυσιογνωμία της εποχής και υποστηρικτής της Ελληνικής Επανάστασης.

Η Μονή πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στον Αγώνα, καθώς σε αυτή έβρισκαν καταφύγιο πολλοί αγωνιστές όπως ο Γεώργιος Καραϊσκάκης. Ο Καραϊσκάκης μάλιστα, που είχε καταφύγει εκεί άρρωστος και παρέμεινε μέχρι να αναρρώσει, δώρισε το ασημένιο κάλυμμα της ιερής εικόνας Θεοτόκου, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης. Αν και υπάγεται στην Ευρυτανία σήμερα, η Μονή Προυσού είχε διαχρονικά οργανική σύνδεση με την περιοχή του Απόκουρου. Η Μονή διαθέτει μουσείο, όπου εκτίθενται εικόνες του 15ου  και 16ου αιώνα, εκκλησιαστικά κειμήλια και χειρόγραφα αλλά και μέρος του οπλισμού του Γεώργιου Καραϊσκάκη.