Με το ξεκίνημα του Αγώνα, το εμβρυακό σχολικό δίκτυο που λειτουργούσε προεπαναστατικά αποδιαρθρώνεται.
Ωστόσο, παρά το έκτακτο των συνθηκών, οι Έλληνες, εμπνεόμενοι από τα μηνύματα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, οραματίζονται για το ελεύθερο κράτος τους ένα εκπαιδευτικό σύστημα με δωρεάν εκπαίδευση για όλους, που θα οδηγήσει στην πνευματική ανόρθωση του έθνους και τη διαμόρφωση ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών.
Από την πρώτη στιγμή της Επανάστασης οι φορείς της εξουσίας φαίνονται αποφασισμένοι να ικανοποιήσουν και να διατηρήσουν αυτόν τον ενθουσιασμό για παιδεία. Αυτό διαφαίνεται σε όλα τα επίσημα κείμενα των Εθνοσυνελεύσεων, της κεντρικής διοίκησης αλλά και των τοπικών κυβερνήσεων, ήδη από το 1822:
1822: Ο Οργανισμός της Προσωρινής Διοικήσεως της Ελλάδος ορίζει ότι ο «Μινίστρος (Υπουργός) των Εσωτερικών» μεταξύ άλλων «ενασχολείται μετ’ επιμελείας εις την είσαξιν και διάδοσιν των Φώτων».
1822: Στις Διακηρύξεις της Πελοποννησιακής Γερουσίας επισημαίνεται η αναγκαιότητα παροχής εκπαίδευσης και στα δύο φύλα και η δέσμευση για την ίδρυση σχολείων με δωρεάν φοίτηση.
1823: Στο Σύνταγμα της Επιδαύρου ορίζεται ότι «η δημόσιος εκπαίδευσις είναι υπό την προστασίαν του Βουλευτικού Σώματος», ενώ προβλέπεται η διάδοση της αλληλοδιδακτικής μεθόδου.
1824: Η Βουλή του αγωνιζομένου έθνους προβλέπει τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης (κατώτερη, μέση, ανώτερη).
1825: Με Διάταγμα του Μινίστρου των Εσωτερικών (που ήταν ο υπεύθυνος για την παιδεία) προβλέπεται θέση «Εφόρου της Παιδείας και ηθικής ανατροφής των παίδων». Το πρώτο και βασικό έργο που του ανατίθεται είναι η επιθεώρηση όλων των σχολείων της χώρας και η ενημέρωση της Διοίκησης.
1827: Στο Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος εντοπίζεται η πιο φιλελεύθερη διατύπωση των άρθρων για την εκπαίδευση, αφού η Βουλή «επαγρυπνεί εις την δημόσιον παιδείαν και προστατεύει αυτήν» και προβλέπεται στην κυβέρνηση ειδικά ορισμένος «Γραμματέας (=Υπουργός) επί του Δικαίου και της Παιδείας».
Μέσα στον αναβρασμό του ξεσηκωμού όμως, ο ελληνικός λαός μπόρεσε μόνο να εκδηλώσει τις προθέσεις του στα εκπαιδευτικά θέματα, σημειώνοντας ελάχιστα βιώσιμα επιτεύγματα. Παρόλα αυτά, μόνο θαυμασμό μπορεί να προκαλέσει η βαθιά επιθυμία των ξεσηκωμένων Ελλήνων για «γράμματα». Άραγε τι θα είχαν καταφέρει οι Έλληνες στον χώρο της εκπαίδευσης τότε, αν είχαν τα μέσα;
Δυστυχώς οι μετέπειτα θεσμοθετημένες ρυθμίσεις για την παιδεία στο ελληνικό κράτος δεν έχουν μεγάλη σχέση με τα εκπαιδευτικά οράματα και τις διακηρύξεις της Επαναστατικής περιόδου.