Είναι γενικά παραδεκτό πως η αποτίμηση ενός έργου και μάλιστα όταν αυτό σχετίζεται με την Παιδεία και υλοποιείται κάτω από δύσκολες συνθήκες, αποτελεί αρκετά δύσκολο εγχείρημα. Κάτι τέτοιο αφορά στο έργο του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, του «αγίου των σκλάβων», «του προφήτη του Γένους», «του μεγάλου διδάχου», κατά την εποχή του οποίου η Ελληνική παιδεία είχε φθάσει στο έσχατο σημείο της παρακμής της. Οι ελάχιστοι πνευματικοί άνθρωποι οι οποίοι είχαν απομείνει άρχισαν να ανησυχούν για την εξαφάνιση της Ελληνικής γλώσσας, των ιερών βιβλίων και ακόμη του ιδίου Ευαγγελίου.
Επικρατούσε τόσο μεγάλη αμάθεια, η οποία, όπως θα δούμε, έφθανε στο σημείο να υπάρχουν χωριά όπου οι κάτοικοι μάθαιναν ότι πλησιάζει το Άγιο Πάσχα από τα κόκκινα αυγά, τα οποία έβλεπαν να τα πωλούν και σε αγορά της Μεγαλόπολης κατά την ημέρα της Μεγάλης Πέμπτης.
Από τέτοια και μόνο γεγονότα μπορεί κανείς να βγάλει το συμπέρασμα σε ποιό επίπεδο πνευματικό και σε ποια έλλειψη Παιδείας βρίσκονταν οι κάτοικοι των ορεινών και αγροτικών περιοχών της Ελληνικής υπαίθρου.
Αυτήν την κατάσταση επιχείρησε να αντιμετωπίσει ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός μέσα από την ιεραποστολική του διακονία στο χώρο της Παιδείας του Γένους μας.
Η θητεία μου ως εκπαιδευτικού για πάνω από είκοσι επτά χρόνια, τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και τώρα στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, συνετέλεσε στο να συνδεθώ ιδιαίτερα με τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Έτσι, με την προτροπή του Σύμβουλου Καθηγητή κ. Ιωάννη Κογκούλη ανέλαβα ως θέμα Διδακτορικής Διατριβής: «Η Παιδαγωγική σκέψη και πράξη στις Διδαχές του αγίου Κοσμά του Αιτωλού (Χριστιανοπαιδαγωγική θεώρηση)». Για την πρόταση αυτή και την όλη συμβολή του στη συγγραφή της εν λόγω εργασίας, εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες. Ευχαριστίες επίσης εκφράζω και στα δύο άλλα μέλη της τριμελούς επιτροπής Καθηγητή κ. Μιχάλη Τρίτο και Επ. Καθηγητή κ. Δημήτριο Λάππα για τις πολύτιμες υποδείξεις τους. Ευχαριστώ επίσης τη φιλόλογο κ. Ελένη Βενετίδου για τη φιλολογική επιμέλεια της εργασίας. Τέλος ευχαριστώ τη σύζυγό μου και τις κόρες μου για την υπομονή, την αμέριστη συμπαράσταση καθώς και τη στήριξή τους κατά τη διαδικασία έρευνας, συγγραφής και ολοκλήρωσης της εν λόγω μελέτης.
Δημήτριος Λ. Θεολόγου