Με την έλευση του Όθωνα η εκπαίδευση έγινε και πάλι αντικείμενο μέριμνας

Η δολοφονία του Καποδίστρια και οι ταραχές που ακολουθούν είχαν σοβαρές επιπτώσεις και στο δίκτυο των αλληλοδιδακτικών σχολείων (από τα 121 σχολεία της χώρας επιβίωσαν μόλις τα 60 μέχρι το τέλος του 1832).
Με την έλευση του Όθωνα η εκπαίδευση έγινε και πάλι αντικείμενο μέριμνας. Τότε δημιουργήθηκαν οι βάσεις του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, που παρέμειναν ουσιαστικά ίδιες μέχρι και το 1929. Οι εκπαιδευτικοί νόμοι της Αντιβασιλείας, όμως, δεν ανταποκρίνονταν στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, ως μίμηση αντίστοιχων γαλλικών και γερμανικών νόμων, επιβάλλοντας τον κλασικισµό και την αρχαιομάθεια σε σημείο προγονοπληξίας.

Το εκπαιδευτικό σύστημα προέβλεπε (Ν. του 1834 «Περί Δημοτικών σχολείων» -Ν. του 1836 «Περί του κανονισμού των Ελληνικών σχολείων και Γυμνασίων»):

-δημοτικό σχολείο (ονομάστηκε έτσι γιατί οι δήμοι ήταν επιβαρημένοι με το κόστος λειτουργίας του): 4 χρόνια
-ελληνικό σχολείο ή σχολαρχείο: 3 χρόνια
-γυμνάσιο: 4 χρόνια – πανεπιστήμιο: 3 ως 4 χρόνια.
Οι περισσότεροι μαθητές σταματούσαν με την ολοκλήρωση της Δ΄ δημοτικού. Άλλοι, μετά την Δ΄ δημοτικού, περνούσαν χωρίς εξετάσεις στο ελληνικό σχολείο, που προετοίμαζε τους μαθητές για τα γυμνάσια. Σε αυτό υπήρχε σύστημα αυστηρών εξετάσεων με δημόσιο χαρακτήρα. Αν ένας μαθητής απορριπτόταν δυο φορές στην ίδια τάξη, ήταν υποχρεωμένος να εγκαταλείψει το σχολείο.

Δωρεάν εκπαίδευση;
Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση δεν ήταν δωρεάν. Οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα. Αντίθετα δεν υπήρχαν δίδακτρα στα ελληνικά σχολεία, τα γυμνάσια και το πανεπιστήμιο.

Βιβλία
Οι μαθητές αγόραζαν τα βιβλία τους.

Μέθοδος
Εξακολουθεί να επικρατεί η αλληλοδιδακτική μέθοδος διδασκαλίας.

Ποια ήταν τα όργανα διοίκησης της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης;
Η Γραμματεία Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως
Ο Γενικός Επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων
Οι επιθεωρητικές επιτροπές σε επίπεδο νομού και επαρχίας και διάφορες επιτροπές (εφορευτική, εξεταστική)

Δάσκαλοι
Το 1834 ιδρύθηκε Διδασκαλείο (διετούς φοίτησης) στην Αθήνα για την εκπαίδευση των δασκάλων και την επιμόρφωσή τους στην αλληλοδιδακτική μέθοδο. Γενικά η εκπαίδευση και τα προσόντα των δασκάλων δεν ήταν σταθερά. Οι δημοδιδάσκαλοι ήταν απόφοιτοι του Διδασκαλείου. Διακρίνονταν σε Α/βάθμιους, Β/β/αθμιους και Γ/βάθμιους, ανάλογα με τις ικανότητές τους. Οι γραμματοδιδάσκαλοι ήταν απόφοιτοι κάποιου σχολαρχείου. Πολλοί από αυτούς ήταν ημιμαθείς, με ελάχιστες γνώσεις. Υπήρχαν επίσης διδασκάλισσες (κυρίως από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία).
Την ευθύνη για την πληρωμή των δασκάλων της δημοτικής εκπαίδευσης είχαν οι δήμοι, όμως αυτοί συνήθως δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους.

Μαθήματα
Μέχρι το 1881 δεν υπήρχαν Αναλυτικά και Ωρολόγια Προγράμματα για τη δημοτική εκπαίδευση. Τα μαθήματα ήταν υποχρεωτικά ή προαιρετικά κατά την κρίση του διδασκάλου. Ουσιαστικά η εκπαίδευση περιοριζόταν σε εκμάθηση ανάγνωσης και γραφής και των τεσσάρων πράξεων της αριθμητικής.

Γλώσσα
Η γλώσσα των αναγνωστικών στο δημοτικό σχολείο ήταν η αρχαία ελληνική, γιατί η διδασκαλία στο δημοτικό ήταν προσανατολισμένη στις ανάγκες εκείνων που θα ακολουθούσαν πανεπιστημιακές σπουδές. Το 1856 ορίστηκε η γραμματική της αρχαίας ελληνικής ως η μόνη γραμματική που θα διδασκόταν από την Α΄ δημοτικού. Το χάσμα μεταξύ ομιλούμενης γλώσσας και γλώσσας του σχολείου θα εξελιχθεί σε μείζον πρόβλημα της ελληνικής εκπαίδευσης, που θα την ταλαιπωρήσει για περισσότερο από 100 χρόνια.

Ποινές
Ο δάσκαλος ήταν ένα πρόσωπο που προκαλούσε φόβο στους μαθητές. Αν και απαγορευόταν ο ξυλοδαρμός, οι δάσκαλοι τον χρησιμοποιούσαν με την προτροπή των γονέων. Επιπλέον είχαν ως υποχρέωση να παρακολουθούν την εξωσχολική συμπεριφορά των μαθητών.

Συμπεράσματα
Παρατηρείται ανισότητα στην εκπαίδευση. Οι μαθητές των πρωτευουσών των νομών και των μεγαλύτερων πόλεων είναι προνομιούχοι σε σχέση με τους μαθητές των ορεινών και απομακρυσμένων κοινοτήτων, γιατί είχαν καλύτερους δασκάλους.

Επιπλέον, αφού οι δημοτικοί πόροι αποτέλεσαν την κύρια οικονομική βάση για την ίδρυση και τη συντήρηση σχολείων, υπήρξε ανομοιομορφία στην εφαρμογή των κυβερνητικών μέτρων ανά περιοχή, γιατί οι δήμοι δεν διέθεταν τους ίδιους οικονομικούς πόρους ούτε την ίδια εμπειρία.
Παρόλα αυτά καταβλήθηκαν προσπάθειες από την Πολιτεία για τη θεμελίωση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και σημειώθηκε κάποια πρόοδος στον τομέα της στοιχειώδους εκπαίδευσης των ελληνοπαίδων.

Προς το τέλος της περιόδου στην περιοχή φαίνεται ότι λειτουργούσαν επτά σχολεία: Δερβέκιστας (Ανάληψης), Χρυσοβίτσας, Κεφαλοβρύσου (Θέρμου), Προστοβάς (Καλλιθέας), Μπερίκου, Αμβρακίας, Κόνισκας.